Να μιλήσουμε για την Ψυχική Ενέργεια; Από πού ν΄αρχίσει κανείς και πού να τελειώσει μ΄αυτό το τεράστιο θέμα! Εντούτοις, ας το επιχειρήσουμε.
Στην εποχή του Βούδα, του Πυθαγόρα ή του Πλάτωνα, κανείς από τους μεγάλους αυτούς Στοχαστές δεν θα τολμούσε να προφέρει καν τη λέξη ενέργεια. Ως έννοια ήταν κάτι ασύλληπτο για τον τότε άνθρωπο. Οι αιώνες όμως κύλησαν και τα τελευταία εκατό χρόνια η επιστήμη έκανε μεγάλα άλματα. Η ενέργεια αποτελεί την πιο βασική έννοια της επιστημονικής σκέψης και όχι μόνο.
Έτσι, η Διδασκαλία που απευθύνεται στο σύγχρονο άνθρωπο δεν μπορεί παρά να μιλά με όρους ενέργειας. Μπορούμε κάλλιστα να πούμε ότι αυτή η έννοια αποτελεί το βασικό δομικό υλικό της. Υπάρχει μέσα στην ίδια την ονομασία της, αφού η λέξη Άγκνι υποδηλώνει καθαρά μια ενέργεια. Όσο για τον προσδιορισμό «ψυχική», η Διδασκαλία δεν επιμένει σ΄αυτόν τον όρο, θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε άλλος, όπως «ζωτική», «πρωταρχική», «πύρινη», κ.τ.λ. Οι ονομασίες δεν έχουν σημασία, σημασία έχει το νόημα και η ορθή κατανόησή του.
Στη Διδασκαλία χρησιμοποιούνται εναλλακτικά όλοι αυτοί οι όροι, αλλά ο συντομότερος και περιεκτικότερος είναι η σανσκριτική λέξη Άγκνι. Ενώ όμως το όνομα δεν είναι ουσιώδες, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για την κατανόηση αυτής της ενέργειας. Πράγματι, η ανακάλυψή της θα σημαδέψει και θα καθορίσει τη Νέα Εποχή -αν τελικά έρθει. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώρισή της και το επόμενο η χρησιμοποίησή της. Η ορθή χρήση και αξιοποίησή της θα μεταμορφώσει το ανθρώπινο ον και, ως επακόλουθο, την ανθρώπινη κοινωνία.
Πρώτα απ΄όλα πρέπει να γίνει αποδεκτό και κατανοητό ότι υπάρχει μια ουσία ή στοιχείο στη Φύση που αποτελεί τη βάση και τη ρίζα όλης της Ύπαρξης. Αυτό το στοιχείο είναι το Πυρ. Και λέγοντας Πυρ δεν πρέπει κανείς να εννοήσει απλώς τις χονδροειδέστερες μορφές του ως φυσική φλόγα ή ηλεκτρισμό, αλλά και -κυρίως- τις λεπτοφυέστατες ακτίνες και φωτεινές εκπορεύσεις, και κάθε μορφή φωτεινής ουσίας, όπως η Φωτεινή Ύλη (Materia Lucida), ο Κοσμικός Ηλεκτρισμός (Fohat), η Μητρική Ύλη (Materia Matrix) και το Πράνα (Ζωτική Ουσία). Όλα αυτά στην πραγματικότητα είναι μορφές και διαβαθμίσεις του Ενός Στοιχείου -του Πυρός.
Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να δεχτούν, για παράδειγμα, ότι ακόμη και πίσω από τον πάγο κρύβεται το Πυρ ή ότι η ουσία της σκέψης είναι Πυρ. Όμως το Πυρ βρίσκεται παντού, είναι πανταχού παρόν και παν-διαπεραστικό, διαπερνά τα πάντα. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς το πυρ. Αυτό το Κοσμικό Πυρ είναι η ζωή του Σύμπαντος. Κάθε ζωντανό ον είναι ακέραιο μέρος του Κοσμικού Πυρός. Ένας σπινθήρας που εκπορεύεται από ορισμένη Κοσμική Ακτίνα συνιστά τον πυρήνα ύπαρξης κάθε όντος. Η Διδασκαλία το αποκαλεί «σπέρμα του πνεύματος». Γύρω από αυτό το σπέρμα αμέτρητοι κύκλοι ζωής συσσωρεύουν εμπειρία και γνώση, οι οποίες διαμορφώνουν την ποιότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε οντότητας. Αυτό το αενάως συσσωρευόμενο υλικό είναι η συνειδητότητα. Αυτή διαφοροποιεί τα όντα, γιατί ο πυρήνας τους είναι ο ίδιος. Η συνειδητότητα που είναι το άθροισμα των νοητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων ενός όντος συμπεριλαμβάνει τα ένστικτα, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις ικανότητες, τις τάσεις, τα ηθικά γνωρίσματα και το εν γένει ψυχικό δυναμικό, εφόσον πρόκειται βέβαια για ένα ον αυτοσυνείδητο και έλλογο.
Όλες αυτές οι λειτουργίες συναποτελούν ένα σύστημα περισσότερο ή λιγότερο ανεπτυγμένο, περισσότερο ή λιγότερο εναρμονισμένο. Στην πραγματικότητα, το σύστημα των συνειδησιακών λειτουργιών είναι πολύ πιο περίπλοκο, και τόσο πιο περίπλοκο όσο πιο εξελιγμένο είναι ένα ον.
Ας καταπιαστούμε τώρα με μια άλλη έννοια, που τόσο πολύ αντηχεί στο δυτικό ημισφαίριο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: την έννοια ψυχή. Μόλο που χρησιμοποιείται τόσο πολύ, αν ρωτήσεις κάποιον να σου δώσει έναν ορισμό της λέξης, δεν θα είναι σε θέση να το κάνει. Ο ορισμός της θα είναι ασαφής, και, πάντως, διαφορετικός σε περιεχόμενο για έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο, διαφορετικός για έναν ιερωμένο ή θρησκευόμενο, διαφορετικός για διαφορετικούς ανθρώπους.
Εμείς τώρα θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε το περιεχόμενο της λέξης ψυχή. Πρώτα απ΄όλα, πρέπει να κατανοήσουμε ότι η έννοια ψυχή έχει τρεις αναβαθμούς. Ας πούμε ότι, κατά κάποιο τρόπο, αποτελείται από τρία επίπεδα με καθορισμένη λειτουργία το καθένα.
Επίπεδο πρώτο, κατώτερο: Ζωώδης Ψυχή -η ζωτικότητα και οι ενστικτώδεις λειτουργίες (αυτοσυντήρηση, αναπαραγωγή, κ.τ.λ.)
Στην εποχή του Βούδα, του Πυθαγόρα ή του Πλάτωνα, κανείς από τους μεγάλους αυτούς Στοχαστές δεν θα τολμούσε να προφέρει καν τη λέξη ενέργεια. Ως έννοια ήταν κάτι ασύλληπτο για τον τότε άνθρωπο. Οι αιώνες όμως κύλησαν και τα τελευταία εκατό χρόνια η επιστήμη έκανε μεγάλα άλματα. Η ενέργεια αποτελεί την πιο βασική έννοια της επιστημονικής σκέψης και όχι μόνο.
Έτσι, η Διδασκαλία που απευθύνεται στο σύγχρονο άνθρωπο δεν μπορεί παρά να μιλά με όρους ενέργειας. Μπορούμε κάλλιστα να πούμε ότι αυτή η έννοια αποτελεί το βασικό δομικό υλικό της. Υπάρχει μέσα στην ίδια την ονομασία της, αφού η λέξη Άγκνι υποδηλώνει καθαρά μια ενέργεια. Όσο για τον προσδιορισμό «ψυχική», η Διδασκαλία δεν επιμένει σ΄αυτόν τον όρο, θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε άλλος, όπως «ζωτική», «πρωταρχική», «πύρινη», κ.τ.λ. Οι ονομασίες δεν έχουν σημασία, σημασία έχει το νόημα και η ορθή κατανόησή του.
Στη Διδασκαλία χρησιμοποιούνται εναλλακτικά όλοι αυτοί οι όροι, αλλά ο συντομότερος και περιεκτικότερος είναι η σανσκριτική λέξη Άγκνι. Ενώ όμως το όνομα δεν είναι ουσιώδες, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για την κατανόηση αυτής της ενέργειας. Πράγματι, η ανακάλυψή της θα σημαδέψει και θα καθορίσει τη Νέα Εποχή -αν τελικά έρθει. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώρισή της και το επόμενο η χρησιμοποίησή της. Η ορθή χρήση και αξιοποίησή της θα μεταμορφώσει το ανθρώπινο ον και, ως επακόλουθο, την ανθρώπινη κοινωνία.
Πρώτα απ΄όλα πρέπει να γίνει αποδεκτό και κατανοητό ότι υπάρχει μια ουσία ή στοιχείο στη Φύση που αποτελεί τη βάση και τη ρίζα όλης της Ύπαρξης. Αυτό το στοιχείο είναι το Πυρ. Και λέγοντας Πυρ δεν πρέπει κανείς να εννοήσει απλώς τις χονδροειδέστερες μορφές του ως φυσική φλόγα ή ηλεκτρισμό, αλλά και -κυρίως- τις λεπτοφυέστατες ακτίνες και φωτεινές εκπορεύσεις, και κάθε μορφή φωτεινής ουσίας, όπως η Φωτεινή Ύλη (Materia Lucida), ο Κοσμικός Ηλεκτρισμός (Fohat), η Μητρική Ύλη (Materia Matrix) και το Πράνα (Ζωτική Ουσία). Όλα αυτά στην πραγματικότητα είναι μορφές και διαβαθμίσεις του Ενός Στοιχείου -του Πυρός.
Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να δεχτούν, για παράδειγμα, ότι ακόμη και πίσω από τον πάγο κρύβεται το Πυρ ή ότι η ουσία της σκέψης είναι Πυρ. Όμως το Πυρ βρίσκεται παντού, είναι πανταχού παρόν και παν-διαπεραστικό, διαπερνά τα πάντα. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς το πυρ. Αυτό το Κοσμικό Πυρ είναι η ζωή του Σύμπαντος. Κάθε ζωντανό ον είναι ακέραιο μέρος του Κοσμικού Πυρός. Ένας σπινθήρας που εκπορεύεται από ορισμένη Κοσμική Ακτίνα συνιστά τον πυρήνα ύπαρξης κάθε όντος. Η Διδασκαλία το αποκαλεί «σπέρμα του πνεύματος». Γύρω από αυτό το σπέρμα αμέτρητοι κύκλοι ζωής συσσωρεύουν εμπειρία και γνώση, οι οποίες διαμορφώνουν την ποιότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε οντότητας. Αυτό το αενάως συσσωρευόμενο υλικό είναι η συνειδητότητα. Αυτή διαφοροποιεί τα όντα, γιατί ο πυρήνας τους είναι ο ίδιος. Η συνειδητότητα που είναι το άθροισμα των νοητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων ενός όντος συμπεριλαμβάνει τα ένστικτα, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις ικανότητες, τις τάσεις, τα ηθικά γνωρίσματα και το εν γένει ψυχικό δυναμικό, εφόσον πρόκειται βέβαια για ένα ον αυτοσυνείδητο και έλλογο.
Όλες αυτές οι λειτουργίες συναποτελούν ένα σύστημα περισσότερο ή λιγότερο ανεπτυγμένο, περισσότερο ή λιγότερο εναρμονισμένο. Στην πραγματικότητα, το σύστημα των συνειδησιακών λειτουργιών είναι πολύ πιο περίπλοκο, και τόσο πιο περίπλοκο όσο πιο εξελιγμένο είναι ένα ον.
Ας καταπιαστούμε τώρα με μια άλλη έννοια, που τόσο πολύ αντηχεί στο δυτικό ημισφαίριο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: την έννοια ψυχή. Μόλο που χρησιμοποιείται τόσο πολύ, αν ρωτήσεις κάποιον να σου δώσει έναν ορισμό της λέξης, δεν θα είναι σε θέση να το κάνει. Ο ορισμός της θα είναι ασαφής, και, πάντως, διαφορετικός σε περιεχόμενο για έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο, διαφορετικός για έναν ιερωμένο ή θρησκευόμενο, διαφορετικός για διαφορετικούς ανθρώπους.
Εμείς τώρα θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε το περιεχόμενο της λέξης ψυχή. Πρώτα απ΄όλα, πρέπει να κατανοήσουμε ότι η έννοια ψυχή έχει τρεις αναβαθμούς. Ας πούμε ότι, κατά κάποιο τρόπο, αποτελείται από τρία επίπεδα με καθορισμένη λειτουργία το καθένα.
Επίπεδο πρώτο, κατώτερο: Ζωώδης Ψυχή -η ζωτικότητα και οι ενστικτώδεις λειτουργίες (αυτοσυντήρηση, αναπαραγωγή, κ.τ.λ.)
Επίπεδο μεσαίο: Ανθρώπινη Ψυχή -κυρίως οι νοητικές λειτουργίες.
Επίπεδο ανώτερο: Πνευματική Ψυχή, «ο Χριστός εν ημίν» -οι πνευματικές έλξεις και εφέσεις.
Καθένα από τα τρία επίπεδα έχει τις υποδιαιρέσεις του ή συγκεκριμένες λειτουργίες του. Ας σημειωθεί ότι η ινδική ανθρωπογνωσία, η οποία έχει ερευνήσει και μελετήσει διεξοδικά και βαθιά την ανθρώπινη φύση, διαθέτει ακριβείς ονομασίες για καθεμία από αυτές τις ενέργειες. Η λέξη ψυχή, ως γενική και αόριστη έννοια δεν υπάρχει σ΄αυτούς, επειδή γνωρίζουν και ονοματίζουν επακριβώς κάθε ανθρώπινη λειτουργία.
Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς πως, όταν γίνεται αναφορά στην ψυχή, πρέπει να κατανοούμε για ποιο ακριβώς επίπεδο πρόκειται, επειδή κάθε επίπεδο αφορά διαφορετικό πεδίο ύπαρξης. Έτσι, το κατώτερο επίπεδο είναι χρονικό. Επομένως, είναι πολύ πεπερασμένο, σύντομης διάρκειας, και η μοίρα του είναι η διάλυση.
Το δεύτερο επίπεδο είναι διαχρονικό. Επομένως διασχίζει ή διαπλέει το χρόνο, έχοντας μεγάλη διάρκεια. Έχει όμως αρχή και τέλος. Εκτός αν ενωθεί με το τρίτο επίπεδο.
Το τρίτο επίπεδο είναι εξωχρονικό, επομένως αθάνατο. Δεν γεννήθηκε ποτέ, δεν θα πεθάνει ποτέ.
Το πρώτο επίπεδο πρέπει να υποστεί καθολική και μόνιμη έκλειψη, το δεύτερο επίπεδο πρέπει να αγωνιστεί να ενωθεί με το τρίτο, για να μεταλάβει της αφθαρσίας και απειροσύνης του. Το παν εξαρτάται από τον αγώνα και τον προσανατολισμό της ανθρώπινης (μεσαίας) ψυχής. Ο ρόλος της Γιόγκα είναι ακριβώς μια μέθοδος για να επιτευχθεί ακριβώς αυτή η σωτήρια σύζευξη.
Τώρα όμως ας συσχετίσουμε τις δύο έννοιες που εξετάσαμε: συνειδητότητα και ψυχή, όπως την αναλύσαμε. Ιδού:
Ψυχή = Συνειδητότητα
Πρέπει όμως να κατανοηθούν και να κρατιούνται πάντα στο νου δύο πράγματα. Πρώτον, ότι, είτε χρησιμοποιούμε τη λέξη ψυχή είτε χρησιμοποιούμε τη λέξη συνειδητότητα, η έννοια αυτή περιλαμβάνει πάρα πολλές λειτουργίες και εκδηλώσεις αλλά και βαθμίδες λειτουργικής δυναμικότητας. Δεύτερον, ότι η ψυχή-συνειδητότητα αποτελεί αναπόσπαστη και αδιαχώριστη έκφραση ή ιδιότητα αυτού που ονομάζουμε ζωή. Όπου ζωή, εκεί και συνειδητότητα. Όπου συνειδητότητα, εκεί και ζωή. Το ένα δεν νοείται χωρίς το άλλο. Αλλά, βέβαια, η συνειδητότητα παρουσιάζει άπειρες διαβαθμίσεις ανάπτυξης αλλά και τρόπων αντίληψης και έκφρασης. Το γεγονός αυτό είναι η αιτία της απέραντης διαφοροποίησης των ζωντανών όντων. Η διαφοροποίηση οφείλεται στην ποσότητα και το είδος των συσσωρεύσεων που στιβάζονται γύρω από τον πυρήνα της ζωής -το σπέρμα του πνεύματος.
Η ζωή λοιπόν είναι μία και η αυτή για όλα τα όντα, η συνειδητότητα όμως του κάθε όντος είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Αυτό είναι το μεγαλύτερο θαύμα της Ύπαρξης: η ατέλειωτη ποικιλία που γεννιέται από την απόλυτη ενότητα! Δεν υπάρχουν δύο όμοια όντα, δύο όμοιοι κρύσταλλοι στον κόσμο. Σ΄αυτό έγκειται η μοναδικότητα και το ανεπανάληπτο κάθε όντος. Έτσι λειτουργεί η Φύση. (Κι εδώ, βέβαια, δεν μπορεί να μην αναλογιστεί κανείς τα τεράστια ερωτήματα και ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από την ανθρώπινη πρακτική της κλωνοποίησης.)
Κάτι ακόμα πάνω σ΄αυτό. Είναι γεγονός, ότι ανάμεσα στις ψυχές παρατηρούνται συμπάθειες και αντιπάθειες, έλξεις και απώσεις, συγγενικότητα ή απόκλιση. Κι όλα αυτά σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Σε μεγάλο βαθμό ομοιότητας ή συγγένειας, μιλάμε για «αδελφές ψυχές», «δίδυμες ψυχές», κ.τ.λ. Αυτό όμως είναι μεγάλο θέμα που θα μας έβγαζε από το θέμα που συζητάμε. Έτσι, θα το αφήσουμε για άλλη περίσταση.
Μετά από αυτή την αναγκαία εισαγωγή μπορούμε να ασχοληθούμε με την ψυχική ενέργεια -στο επόμενο σημείωμά μας.
AGNI YOGA HELLAS, 15/6/2010.
