Μια καθαρά χολυγουντιανή ταινία, που αναφέρεται σε μια πολύ σημαντική εποχή-μεταίχμιο της ιστορίας: στην αρχή της πτώσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Έρχεται να μας θυμίσει για λίγο τη λάμψη της Ρώμης, πολύ πριν αμαυρωθεί στην ιστορία από την πένα των Χριστιανών ιστοριογράφων, οι οποίοι περισσότερο την κατηγόρησαν για την πτώση της, παρά την ύμνησαν για την εποχή της ακμής της. Αυτός είναι και ο λόγος που, ενώ ιστορικά η ρωμαϊκή αυτοκρατορία είναι από τους πολιτισμούς που εντάξανε την ανεξιθρησκία μέσα στο κοινωνικό τους πλαίσιο (στη Ρώμη υπήρχαν μιθραϊκοί, ελληνορωμαϊκοί και αιγυπτιακοί ναοί), έμεινε στην ιστορία ως διώκτης των Χριστιανών. Αποσιωπάται βέβαια το γεγονός ότι η νέα τότε θρησκεία θέλησε να επιβληθεί πάνω σε όλες τις άλλες (κάτι που ήταν αντίθετο με το πνεύμα της ανεξιθρησκίας) και επίσης, για να το καταφέρει, χρησιμοποίησε μεθόδους χειραγώγησης του απλού λαού με στόχο την πολιτική αστάθεια.
Ήταν μια μάχη εξουσίας. Αλλά, ό,τι ήταν να γίνει έγινε, και η ιστορία μας αποδεικνύει ότι πάντα υπάρχουν λόγοι πίσω από τις αιτίες. Έτσι, η πραγματική αιτία της πτώσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν η διαφθορά που άρχισε να μεγαλώνει μέσα σε αυτούς που θα έπρεπε να είναι οι στυλοβάτες της. Μια από τις τελευταίες προσωπικότητες που ανήκει στη δοξασμένη σειρά των στωικών φιλοσόφων-αυτοκρατόρων της ήταν ο Μάρκος Αυρήλιος. Στην ταινία τον βλέπουμε να γράφει στη σκηνή του, στο πεδίο της μάχης, το πιο βαθύ ίσως ημερολόγιο του κόσμου: «Τα εις εαυτόν». Ένα βιβλίο μέσα στο οποίο φαίνεται καθαρά η ηθική ποιότητα του αυτοκράτορα. Ένα βιβλίο που δεν γράφτηκε για να διαβαστεί από κάποιους ή για να διδάξει κάποιους, αλλά μόνο για τον ίδιο το συγγραφέα. Γράφτηκε, για να εκφράσει τις σκέψεις του που είναι διδάγματα και παρατηρήσεις προς τον εαυτό του. Γράφτηκε μυστικά, όταν ήξερε ότι κανείς δεν θα τον άκουγε παρά μόνο ο ίδιος του ο εαυτός. Αυτό είναι που κάνει τόσο σημαντικές αυτές τις παρατηρήσεις και τους διαλογισμούς.
Η ταινία τον παρουσιάζει σοφό και δίκαιο, να μεριμνά και να ανησυχεί για τη συνέχεια της αυτοκρατορίας διαισθανόμενος ότι έρχεται η πτώση της. Όλες του τις ελπίδες τις έχει συγκεντρώσει σε ένα πρόσωπο, το οποίο γνωρίζει ότι είναι δίκαιο και ικανό να συνεχίσει το έργο του. Το πρόσωπο αυτό είναι ο στρατηγός Μάξιμος. Ο Μάξιμος είναι ένας κλασικός ήρωας με ένα προδιαγραμμένο μέλλον, που έρχεται για να τον κάνει να υποφέρει και να τον οδηγήσει τελικά στη δόξα, τη στιγμή που αυτός μόνος του και απαλλαγμένος από φιλοδοξίες ζητά μόνο ένα πράγμα: να ζήσει μια απλή καθημερινή ζωή. Όμως, το «Δάρμα» του, όπως θα έλεγαν στην Ινδία, η Μοίρα του δηλαδή, είναι γραμμένη διαφορετικά. Του ζητά να επιδείξει αρετές, να τις βγάλει από μέσα του, να τις καλλιεργήσει, να τις αναπτύξει σταθερά και, όταν τα πράγματα γίνουν δύσκολα, να τις προσφέρει στους άλλους υπηρετώντας ανώτερους σκοπούς.
Έτσι σιγά σιγά, μεταλλάσσει τον εαυτό του σε υπόδειγμα ηθικής έχοντας για σύνθημά του την παρακάτω πρόταση: «ό,τι κάνεις σ’ αυτήν τη ζωή αντανακλά στην αιωνιότητα». Όμως, υπάρχει ένα τρίτο πρόσωπο στην ιστορία, αφού πάντα όπου υπάρχει ένας Ήρωας, εκεί κοντά υπάρχει και ένας προδότης. Στην ταινία είναι ο Κόμμοδος, ο υιοθετημένος γιος του αυτοκράτορα. Σαν χαρακτήρας έχει όλες τις ιδιότητες του «κακού». Είναι ανίκανος, διεφθαρμένος, δειλός, φιλόδοξος συκοφάντης. Είναι ο αντίποδας του Ήρωα. Η ταινία δεν κρατιέται σε αυστηρά ιστορικά πλαίσια, γι’ αυτό ας σημειώσουμε ότι ο ίδιος ο Μονομάχος είναι ένα φανταστικό πρόσωπο. Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν δολοφονήθηκε, αλλά πέθανε σε μεγάλη ηλικία. Επίσης, ο Κόμμοδος ήταν ο γιος του, τον οποίο ο ίδιος ο Μάρκος Αυρήλιος ανακήρυξε νέο αυτοκράτορα και αντικαταστάτη του.
Όμως, το ενδιαφέρον στην ταινία αυτή είναι οι συμβολισμοί που βρίσκονται κρυμμένοι μέσα σε κάθε πρόσωπο. Ο προδότης συμβολίζει τα κατώτερα στοιχεία του Ήρωα, με τα οποία πρέπει να έρθει αντιμέτωπος και να τα νικήσει, ακόμα κι αν φαίνονται να έχουν όλη τη δύναμη και την εξουσία. Ο Μονομάχος συμβολίζει τη συνείδηση μέσα σε κάθε άνθρωπο, η οποία θα πολεμήσει με τα κατώτερα στοιχεία της προσωπικότητάς του (που συμβολίζονται από τον Κόμμοδο), παίρνοντας βοήθεια από ένα μεγάλο σύμμαχο και δάσκαλο ταυτόχρονα, που είναι το Ανώτερο ΕΓΩ, το πιο πνευματικό στοιχείο μέσα μας (αυτό συμβολίζεται από το Μάρκο Αυρήλιο). Έτσι λοιπόν, φαίνεται πως το Χόλυγουντ ίσως να μην μπορεί να μπει στο βάθος μιας Μπαγκαβάτ Γκίτα ή μιας Ραμαγιάνα, αλλά καταφέρνει, αν το θελήσει, να κρατήσει τα κυριότερα στοιχεία αυτών των ηρωικών επών, όπως είναι η ανδρεία, η τιμή, η αξιοπρέπεια, το καθήκον, η προσφορά, η εσωτερική μάχη. Πράγματα που τόσο έχουν υποτιμηθεί στην εποχή μας, αλλά και τόσο ανάγκη τα έχουμε. Αρκεί να θυμόμαστε ότι «ό,τι κάνουμε σε αυτήν τη ζωή αντιστοιχεί στην αιωνιότητα».
